Размещено 2 года назад по предмету
Қазақ тiлi
от daniil181119
1-тапсырма. Төменде берілген мәтінді оқыңыз. маусымдарын соған Қазақтар Үркердің аууынан күн райы өзгереді деп бiлдi. "Үркер жерге түспей жер кызбайды" деген содан калса керек. Халык есепшiлерi Үркердің тууы мен батуын ұдайы қадағалаған, бақылап отырған, шаруашылыҚ сәйкестендірген. Орион шоқжұлдызына ерекше көңіл бөліп, оны әр алуан аттармен: Арқар, Үш арқар, Таразы, Шідер деп атады. Шілденің аяғында "Таразы жұлдызының” тууы жаздың өтіп, аптаптың беті қайтқандығын аңғартады. Казак есепшiлерi бул жулдыздын көрiнуiне карап: "Таразы туса, таң салкын, бидай, тары піседі” деп тұжырымдайды. Сүмбіле туған соң жаз аяқталып, малдың тынышын алатын шыбын-шіркей кешікпей жоғалады. “Сүмбіле туса - су суыр” деген сөз егін орып, отын-су жинап, жылы үй дайындап, қыстың қамын ойлауды аңғартады. Қазақ есепшілері жыл айларын дұрыс есептеу үшін Айдың қозғалысын үнемі, бақылап отырды. Олар бір жылды он екі айға, айды үш ондыққа (отыз күнге) бөлген жыл мезгiлдерiн Күннің Үркерге карагандағы жайына қарай да белгілеген. Күн көзіне негізделген жылдын астрономиялық айларын қазақтар “жұлдыз" деп атады. Қазақтар дүниенің төрт тарабын күн көзiнiң күндiзгi жайына қарай "куншығыс", "кунбатыс", “оңтүстік”, “солтүстік” деп атады. Ерте заманнан келе жатқан мүшел жылы есебінің қазақ өмірінде үлкен н мәні болды. Қазақтар уақыт есебін осы мүшел жылы бойынша жүргізді. Әрбiр жыл хайуан атымен: тышқан, сиыр, барыс, қоян, ұлу, жылан, жылқы, қой, мешін, тауық, ит, доңыз деп аталды. Мүшел жылы күн мен түннің көктемдегі теңелу кезi жиырма екінші наурызда ауысады. Байырғы қазақ күнтізбесінде он екі айды бір жылға, үш айды бір тоқсанға, жеті күнді бір аптаға, бір күн мен бір түнді бір тәулікке есептеді және айлардың өз аттары болды. Қазақ есепшілері күннің түнге қатысты ұзару, қысқару құбылыстарын да мұкият бақылаган. Күн желтоқсанда торгай адым, кантарда қарға адым, ақпанда ат адым ұзарды, шілдеде шіл адым кыскарды деседі. Қазақ күнтізбесінде уақыт есебінің Үркер шоқжұлдызы бойынша жүргізілетін жүйесін тоғыс есебі деп атайды. Байырғы қазақ күнтізбесінде жыл басы көктемдегі күн мен түннің тенелуi күнінен басталады. Бұл күні жаңа жыл - наурыз мейрамы өткізілді. (297 сөз) Мәтіннен мына сөздердің сәйкес мағыналарын табыңыз. үнемі - ыстықтың - [1] корытындылайды [1] ҚИМЫЛЫН жануар - [1]