Размещено 2 года назад по предмету
Қазақ тiлi
от sselivsnov
Пажалуста срочно плизззззззззззз Айтыс ауыз әдебиетiнде ежелден калыптаскан поэзиялык жанр, топ алдында колма-кол суырып салып айтылатын сөз сайысы, жыр жарысы. Айтыс синкреттік жанр, ол тұрмыс-салт жырларынан бастау алып, келе-келе акындар айтысына ұласқан. Айтыста осыған орай лирикалық, эпикалык, драмалык сипаттар мол ұшырасады. Сол арқылы бұл жанр ауыз әдебиетінің өзге түрлерімен канаттаса дамып, бір-біріне елеулі әсер-ықпал жасап отырган. Батыр және лиро-эпос жырларына да әсерін тигізіп, өзі де арнасы кең, мол салаға айналған. - Қазақтың ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жаткан айтыс жанрының туу негіздері мен өзіне тән ерекшеліктері, даму тарихы бар. Айтыс - халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Айтыс қазақтан басқа арабтың бәдеуилер тайпасында және түрік тілдес елдердің бірқатарында, ірі ақындар айтысы Үндістан халықтарында бар. Кейбір зерттеушілер айтыстың алғашқы шығу тегі өте ерте заманнан келе жатқанын айтады. Ақындар айтысында «жаттама (трафарет) өлеңдер аз болады». (С. Мұқанов). Олар өленді табан астында шығарады, тосыннан айтысады. Айтыс үстінде талай күтпеген жайлар кездеседі. Айтысар тақырыбы белгісіз, тосын сұрауларга тап болады. Ақындар айтысының тағы бір ерекшелігі «ойында өрелік жок» дегендей, айтыска улкен де, кiшi де, еркек те, әйел де катыса береді. Тек талант, дарыны болса, бәйгеге түсер шамасы болса болғаны. Майталман ақынның жарыста таныла бастаған балан акынмен, ұлгайган акыннын жас юзкыз- келiншекпен айтысуы, сөзбен жарысуы артык емес. Сонымен қатар, айтысып отырғанда акын өзінің жеңілгенін білуі айтыстың негізгі шартының бірі болып саналады. Сөзге сөз табу, орынды жерінде ұтымды сөз айту сиякты өзінің жеңілгендігін білу де жоғары бағаланады. Жеңілгеніне қарамай, құр боска тепей беруді көпшілік дарындылық, ақындык деп танымайды. Мұндай кылыкты казак айтыскерлік, тек ұту деп санамайды. Оны казак «сиыршылау» деп атайды. Шынайы ақын өзінің ұтылганын білсе, бірден жеңілгенін мойындап, әрі қарай сөз таластырмайды. Ауыз әдебиетiнiн баска жанрларына қараганда, айтыстың ерекшелігі оған көптеген әйел акындар қатысқан. Қазақ ақындар айтысында талантымен танылып, бүкіл елге аты жайылған әйгілі ақындар аз емес. Тарихта аты мәлім қазақ ақындарының көпшiлiгi осы айтыс өлендерінде тәрбиеленіп өсті. Айтыс ақындық тәрбие мектебі. Сөз сайысы үстінде оның ақындық өнері шыңдала береді. Акындар шаршы топ алдында сарапка, сынға түскендіктен, сөзінің мазмұны мен көркемдік жактарына зер салады. Айтыс жырларындағы үздік образ, шешен сөздер осы айтыс үстiнде туған. (332 c03) сел помагите срочна пажалуйста пажджжжжжжжжжжжжж