Размещено 2 года назад по предмету
Қазақ тiлi
от 4ddjdjdjdeud65
7-тапсырма. Мәтін мазмұны бойынша тезис жаз. Мәтіннен ездiк етiско-
сымшасы жалғанған сөздерді теріп жаз. Олардың жасалу жолын
тусіндір.
Енисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны тура-
лы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде
Д. Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді
айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалыме
XVII ғасырдың бас кезінде « кұпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады.
Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді.
Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазу-
Дың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей. В. В. Радлов
орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді
дарып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н.
жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп
толық
оқып, ау-
Гумилев Орхон
бағалады.
Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың
білікті ғалымдары — Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас-
беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба
ескерткіштердің рухани құндылығын ашты.
Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатта-
лады. Жағрапиялык атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орна-
ласу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси
дерек бар. Тарихи оқиғалар. Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен
баяндалған.
Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік
заңдарын жаксы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен да-
уыссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы
кезiнде аяусыз киратылған