Ответ:

Аман САСПАЕВ

ТАТЫМ ТУЗ

Аңгеме

Суу айрыгына жакын, саздакка чыккан кыяк чөптү ыктап жалгыз түтүн кыргыз жашады. Эзелтен эле жергиликтүү дыйкан уйгурлар конуш тээп, төшкө такай соккон корук тамдын калдыгынан башка ал жерде дагы бул күнгө чейин төрт түтүн уйгурдун эски тамы сакталып калган. Уезддик шаар мындан алысыраак жерге жайгашкан. Бирок, көндүм адат катары ага каттаган жөө базарчылар көп деле кыйналуучу эмес.

Элдин айтымына караганда, илгерки бир жылдары Көл кыргыздары ушул жакка ооп келип кайткан имиш. Ошолордон Келгинбай аттуу бир түтүн кыргыз ушул жерди мекендеп калыптыр. Ал кездерде Келгинбай отуздун ортон белине келип калган жигит экен да, оор келте оорусуна кириптер болуптур. Сапарга шайы келбегендиктен анын зайыбы Оймокчон элден бөлүнүп, күйөөсүн айыктырып кайтууга бел байлайт. Ошентип алар чет жерди мекендөөгө аргасыз болушат. Келгинбайдын туугандары ыгым-чыгым, кепин-акыретин даярдап берип:

– Оо-о, Оймокчон! Эр деп этегин кармап калдың. Кор болбоссуң. Ата-бабаларыбыздын арбагы колдоп, эрди элиңе кош! – деп чуркурап бата беришет.

Келгинбайдын тагдыры Оймокчонго тапшырылгандан кийин, кайнатасы сакалынан жашын куюлтуп, көптүн алдында мындай деди:

– Жар дүйнөдө көргөн жалгыз уулум эле, ал сага аманат! Мага топурак өз эл, өз жеримен буюрсун. Карган кезегимде кудай элден ажыратпасын. Неберемди энеңдин этегине салып бер балам, жыттап жүрөйүн...

Оймончок эмчектеги баласын кайненесине карматып, көз жашын элден жашырып сыкты.

– Мобу түйүнчөктү катып кой, – деп тапшырды кайнатасы акыркы жолу, – Кокус ары бурулуп кетсе, сууга эзип оозуна тамыз. Айыгып мал болсо, колуна бер.

Сүрдүккөн кыргыздар жөө-жалаңдап мекенине сапар чегишти.

Өңү көгүлтүр тартып, эрди кеберсип, чыңалып онтогон Келгинбай жан күйөөрү жалгыз Оймокчондун колунда калды. Оймокчон жанын сабап, сыркоолуу күйөөсүн тегеренди. Койгулт көзүнөн жаш мөлтүлдөп, күйөөсүнүн башын кучактап, далай түндөр уктабады.

Алектүү күндөр өтө берди.

Чачы жылма түшүп, жаак эти шылына баштаганда Келгинбай эсин жыйды. Күнүнө бир чайдөөс кайнаган суу ичип, тамыры тышына тепкен ичке манжаларын карап коюп, төшөктө узак жатып калды. Оорунун зардабынан абыдан арылып, тамакка табити козголгончо эки өтө чыкты. Ал абыдан айыгып, элине кетмекчи болгондо өтө кеч калган эле. Чегара бекиди. Келгинбай мизамга баш ийди да ушул суу айрыгына төрт тамдын башын курап, аргасыз узак жылдар жашап калды.

Ортодон отуз жылга жакын убакыт өтүп, Келгинбай абышка атанган кезде анын башына арылгыс оор кайгы түштү. Гоминдандык желдеттер бийлеп турган караңгылык жылдары калың журтка келте оорусу тарады. Өлүм-житим көп болду. Уездик шаардын тегерегиндеги дөбөлөр калың мүрзөгө айланды. Өлүм күчөгөн сайын, замбилге салынган өлүктү эки киши көтөрүп чыгып, туш келди жер казып көмө баштады. Кепиндик ак табылбай, жууркандын шейшебин иштетишип, элде шайшеп аттуу жоголгон соң кээси камыштан токулган бойрого ороп, кээси жаш бедеге ороп көмө турган болушту. Бул алаамат ыйык динге да таасирин тийгизди, назир-чырак, көңүл айтуулар мүлдө унутулду.

Дал ушул оор апаат Келгинбай чалдын кемпири Оймокчонду жалмап жолго түштү. Шордуу чал кемпирин шейшебине ороп көмдү. Көр казып жан баккан киши менен чалдын кошунасы жана өзү болуп Оймокчондун сөөгүн үч эле киши жерледи. Кемпирин көөмп, топурагын чочойтумуш болгондон кийин ал мүрзө башында күңгүрөнүп узакка отурду. Кырк жылга жуук бирге жашаган жары менен түбөлүккө коштошуу оңойбу? Жан шеригинин бүткүл жоруктары чалдын көз алдынан биринен сала бири өтүп жатты. Элден бөлүнүп жалгыз калгандагы Оймокчондун кайраты, жубайы үчүн өзүн курман кылган мээрими чалдын сайсөөгүн сыздатып аткан эле. Чынында эми ал жалгыз кемпири менен гана эмес, жашоонун жылуу коюну менен да коштошуп жаткан.

и. т. д.

Объяснение:

: з